O instytucji ławnika

O instytucji Ławnika

 

Konstytucja RP (art. 182) przewiduje udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Status ławnika określono natomiast w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Ławnicy w zakresie orzekania są niezawiśli i - jak sędziowie zawodowi - podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami. W odróżnieniu od sędziów, ławnik nie może jednak przewodniczyć rozprawie i naradzie, jak również wykonywać czynności poza rozprawą.

Ławnik składa przed prezesem sądu ślubowanie. Tekst roty stanowi swoistą esencję zasad etyki zawodowej, z której wynikają szczególne powinności, takie jak: obowiązek wiernej służby ojczyźnie, strzeżenie prawa, bezstronność, dochowanie tajemnicy czy kierowanie się godnością oraz uczciwością.

Ławnik jest funkcjonariuszem publicznym. Zgodnie z treścią art. 115 § 13 Kodeksu karnego, status ten mają m. in. Prezydent RP, poseł, senator, a także sędzia, ławnik, prokurator oraz kurator sądowy. Z ustawowego określenia pozycji ławnika wynikają dwie istotne kwestie. Każdy funkcjonariusz publiczny, a więc także ławnik, za czyn związany z nadużyciem funkcji lub niedopełnieniem obowiązków podlega odpowiedzialności karnej (art. 231 Kodeksu karnego). Ponadto ławnicy korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Oznacza to, że Kodeks karny zapewnia im szczególną ochronę w związku z pełnieniem funkcji publicznej w razie naruszenia nietykalności cielesnej, czynnej napaści, znieważenia, wymuszenia przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej oraz udaremnienia lub utrudnienia czynności wykonywanych w ramach pełnionej funkcji.

Za czas wykonywania czynności w sądzie, którymi są: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli został do niej wybrany, ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną.

Obowiązkiem ławnika jest uczestniczenie w wyznaczonym posiedzeniu.

Zasadą - obowiązującą zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i karnym - jest rozpoznawanie spraw w składzie jednoosobowym, a zatem bez udziału ławników. Obie ustawy procesowe określają jednak kategorie spraw, które z uwagi na społeczną doniosłość rozpoznawane są z udziałem sędziów społecznych.

W postępowaniu cywilnym sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje w pierwszej instancji sprawy:

*z zakresu prawa pracy o:

ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy; uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy; przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz dochodzone łącznie z nimi roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, odszkodowanie lub zadośćuczynienie za mobbing;

*ze stosunków rodzinnych o:

rozwód, separację, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, rozwiązanie przysposobienia. W postępowaniu nieprocesowym sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy o pozbawienie lub ograniczenieb władzy rodzicielskiej oraz o przysposobienie.

W postępowaniu karnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników w sprawach o zbrodnie. Natomiast w sprawach o przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Ławnicy, postrzegani jako niezmiernie ważny element kontroli społecznej, mają za zadanie czuwać między innymi nad tym, aby wyroki wydawane zgodnie z literą prawa były także sprawiedliwe w odbiorze opinii publicznej. Jednak od wielu lat trwają dyskusje o ograniczeniu roli ławników w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

 

PRAWA I OBOWIĄZKI ŁAWNIKA

1. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
2. Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.
3. Kadencja ławników sądów okręgowych i rejonowych trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów, jednak mandat ławnika wybranego dodatkowo wygasa z upływem kadencji ogółu ławników.
4. Ławnik może być wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku. Liczba tych dni może być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika.
5. Wyznaczając ławnika do udziału w rozprawie, zawiadamia się o tym jednocześnie pracodawcę zatrudniającego ławnika.
6. Prezes sądu może wyznaczyć ławnika dodatkowego do rozprawy, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że będzie ona trwać czas dłuższy.

 

W razie potrzeby można wyznaczyć dwóch ławników dodatkowych; w takim razie należy wskazać kolejność, w której będą oni wstępować do udziału w naradzie i głosowaniu. Ławnik dodatkowy bierze udział w naradzie i głosowaniu, jeżeli jeden z ławników nie może uczestniczyć w składzie sądu.

 

7. Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców. Istnieje konieczność zorganizowania się ławników każdego sądu w ramach samorządu ławniczego.
8. Ławnik ma obowiązek uczestniczyć w wyznaczonym posiedzeniu.
9. Ławnik wyznaczony do rozpoznania danej sprawy ma nie tylko prawo wglądu do akt, ale przede wszystkim obowiązek zapoznania się z nimi.
10. Pracodawca zatrudniający ławnika jest obowiązany zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie.
11. Za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
12. Ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie, którymi są: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli został do niej wybrany.

 

Wysokość rekompensaty dla ławników biorących udział w rozpoznawaniu spraw w sądach powszechnych, za jeden dzień pełnienia obowiązków ławnika, wynosi 2,64 % podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego.

Zgodnie z art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które wynosi (za II kwartał 2022 r.) 6 156,25 zł, a rekompensata pieniężna dla ławnika odpowiednio 162,53 zł brutto.

Koszty wypłaty rekompensaty ponosi Skarb Państwa.

 

13. Ławnicy zamieszkali poza siedzibą sądu otrzymują diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów.

 

Należności, o których wyżej mowa przyznaje prezes właściwego sądu.

 

14. Mandat ławnika wygasa w razie prawomocnego skazania za przestępstwo bądź wykroczenie, w tym również za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Rada gminy, która wybrała ławnika, stwierdza wygaśnięcie mandatu z tego powodu i informuje o tym prezesa właściwego sądu.
15. Rada gminy, która wybrała ławnika, może go odwołać na wniosek prezesa właściwego sądu, w razie: niewykonywania obowiązków ławnika, zachowania godzącego w powagę sądu, niezdolności do wykonywania obowiązków ławnika. Wniosek prezesa sądu o odwołanie ławnika jest składany łącznie z opiniami właściwej rady ławniczej oraz kolegium właściwego sądu okręgowego albo z oświadczeniem prezesa właściwego sądu, że taka opinia lub takie opinie nie zostały wydane w terminie 21 dni od dnia doręczenia wniosku do zaopiniowania. W przypadku braku opinii prezes właściwego sądu przedkłada radzie gminy wraz z wnioskiem potwierdzenie jego doręczenia podmiotowi uprawnionemu do wydania opinii. Niewydanie opinii w terminie uważa się za niezgłoszenie uwag do wniosku.
16. Przed podjęciem uchwały w sprawie wniosku o odwołanie ławnika przewodniczący rady gminy umożliwia wysłuchanie ławnika (w razie niemożności osobistego stawiennictwa ławnik może działać przez pełnomocnika) i jego udział w posiedzeniu właściwej komisji i w sesji rady gminy, na których taki wniosek będzie opiniowany i rozpoznawany. O terminach posiedzenia komisji i sesji rady gminy ławnik jest powiadamiany na piśmie, co najmniej z siedmiodniowym wyprzedzeniem, w trybie i w sposób przewidziany w Kodeksie postępowania administracyjnego.

 

 

https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/awnik-sedzia-spoleczny